O'zbekiston madaniyati
O'zbekiston madaniyati Sharqning eng yorqin va o'ziga xos madaniyatidan biridir. Bu-beqiyos xalq ijodiyoti, raqsi va rassonchilik, betakror milliy oshxona va kiyimkechagidir.
O'zbek xalq ijodiyotining san'ati ko'pqirrali tematika va xilma xil janri bilan tafsiflaydi. O'z vazifalari va shakllariga muvofiq ashula va cholg'u asbob kuylari ikki quruhdan iborat: belgilangan vaqt va vaziyatlarda ijro etuvchi va har qanday vaqtda ijro etuvchi. Birinchi guruhga urf-odat, mehnat jarayoni, turli marosimlar, sahnalashtirilgan tomosha namoyishlar va o'yinlarga tegishli bo'lgan ashulalar kiradi.
O'zbek xalqi o'z musiqasi bilan mashhurdir. Qoshiq – she'riy matnning dir yoki ikki baytni qamrab oluvchi katta bo'lmagan kuy bilan tuzilgan kuplet ashulasidir. Shu jumladan, qo'shiq turlari bilan bir qatorda kupletli tuzilgan ashulalar bo'lgan "lapar" hamda "yalla" sana'ti mavjud. Maskur kuyning raqsga tushuvchi sana'tining janri xazil raqsni ijro etishda ko'zda tutilgan. Lapar – bu ashula so'zlashuvidir. Xorazmda ashulalarni-yakka tartibga ijro etuvchi ijrochilar deb ataladi. Ayrim tumanlarda "lapar" atamasi to'y bazmlarda "Ulan" qo'shig'i (ayollar va erkaklar so'zlashuvi sifatida ijro etiladi) qo'llaniladi. "Yalla" janri ikki turli ashulalardan iborat: qisqa diapazonli kuyi, qo'shiq esa – raqs bilan bir vaqtda yakka tartibda ijro etish.
Qo'shiqlarning she'riy matnlar Sharq shoirlarining xalq va kasbiy she'riyatlari qo'llaniladi. Ashulalarning yanada rivojlangan namunalari mohiyati bo'yicha og'zaki urf-odatlarning professional musiqasi hisoblanadi. O'zbek musiqiy meroslaridagi asosiy joyini-badiiy nutq tarzida hikoya rivoyatlarni ifodali etuvchi-doston asari egallaydi.
Raqslar O'zbekistonnig turli hududlarida bir-biridan farq qiladi. Farg'ona raqsi o'zgacha mayinligi, xarakatlarning ravonligi va ifodaliligi, siljish qadamlarining engilligi, joylarda va aylanishlarda o'zga xos xarakatlari bilan ajralib turadi. Xorazm va Buxoro viloyatlarda qayroqlar bilan raqsga tushiladi.
Milliy rassomlik san'atning rivojlanishi ko'p asrlardan oldin boshlangan. XVI-XVII asrlarda Buxoro poytaxtida va boshqa shahar markazlarida qo'lyozma san'ati va muvoqalash ishlari sezilarli darajada muvaffaqiytlarga erishildi. Qadimgi qo'lyozmalarning badiiy bezashlar nafis kalligrafiyani, maydonlarda suv buyoqlari orgali ingichka ornamentlarni bajarishni o'z ichiga olgan.
Ushbu sana'tda bir necha yonalishlarning uslublari rivojlangan. Ulardan biri Behzod (o'rta asrning rassomi, sharq miniaturasi yonalishlarining asoschisidan biri) urf-odati bilan bog'langan.
Kiyim-kechak
Mahalliy aholining o'zga hos kiyim-kechagi qadimdan iqlimi, uy-rozg'or sharoiti, urug'-aymoqlari urf-odatlari bo'yicha aniqlangan. XIX asrdayoq kiyim-kechaklar (xalatlar, ko'ylaklar va erkaklar ko'ylaklari): keng va uzun bichilgan, elkadan tushmaydigan, qadi-qomatni yashirib turadigan barcha belgilar saqlanib kelingan.
An'anaviy erkaklarning milliy kiyimlari qiyiqcha bilan bog'langan qavilgan issiq cho'ponlardan, bosh kiyimi-do'ppidan va nozik charmdan yasatilgan etiklardan iborat. Erkaklar tekis andazali ichki va tashki ko'ylaklarni kiyganlar. Cho'ponlarning yengil yoki paxtada qavilgan issiq turlari mavjud. Urishda va yerga o'tirishda qulay bo'lishi uchun cho'ponlarning yon tomonlarida kesimlar bo'lgan. Odatda cho'pon qiyiqcha bilan bog'langan bo'lar edi.
O'zbek xalq ijodiyotining san'ati ko'pqirrali tematika va xilma xil janri bilan tafsiflaydi. O'z vazifalari va shakllariga muvofiq ashula va cholg'u asbob kuylari ikki quruhdan iborat: belgilangan vaqt va vaziyatlarda ijro etuvchi va har qanday vaqtda ijro etuvchi. Birinchi guruhga urf-odat, mehnat jarayoni, turli marosimlar, sahnalashtirilgan tomosha namoyishlar va o'yinlarga tegishli bo'lgan ashulalar kiradi.
O'zbek xalqi o'z musiqasi bilan mashhurdir. Qoshiq – she'riy matnning dir yoki ikki baytni qamrab oluvchi katta bo'lmagan kuy bilan tuzilgan kuplet ashulasidir. Shu jumladan, qo'shiq turlari bilan bir qatorda kupletli tuzilgan ashulalar bo'lgan "lapar" hamda "yalla" sana'ti mavjud. Maskur kuyning raqsga tushuvchi sana'tining janri xazil raqsni ijro etishda ko'zda tutilgan. Lapar – bu ashula so'zlashuvidir. Xorazmda ashulalarni-yakka tartibga ijro etuvchi ijrochilar deb ataladi. Ayrim tumanlarda "lapar" atamasi to'y bazmlarda "Ulan" qo'shig'i (ayollar va erkaklar so'zlashuvi sifatida ijro etiladi) qo'llaniladi. "Yalla" janri ikki turli ashulalardan iborat: qisqa diapazonli kuyi, qo'shiq esa – raqs bilan bir vaqtda yakka tartibda ijro etish.
Qo'shiqlarning she'riy matnlar Sharq shoirlarining xalq va kasbiy she'riyatlari qo'llaniladi. Ashulalarning yanada rivojlangan namunalari mohiyati bo'yicha og'zaki urf-odatlarning professional musiqasi hisoblanadi. O'zbek musiqiy meroslaridagi asosiy joyini-badiiy nutq tarzida hikoya rivoyatlarni ifodali etuvchi-doston asari egallaydi.
Raqslar O'zbekistonnig turli hududlarida bir-biridan farq qiladi. Farg'ona raqsi o'zgacha mayinligi, xarakatlarning ravonligi va ifodaliligi, siljish qadamlarining engilligi, joylarda va aylanishlarda o'zga xos xarakatlari bilan ajralib turadi. Xorazm va Buxoro viloyatlarda qayroqlar bilan raqsga tushiladi.
Milliy rassomlik san'atning rivojlanishi ko'p asrlardan oldin boshlangan. XVI-XVII asrlarda Buxoro poytaxtida va boshqa shahar markazlarida qo'lyozma san'ati va muvoqalash ishlari sezilarli darajada muvaffaqiytlarga erishildi. Qadimgi qo'lyozmalarning badiiy bezashlar nafis kalligrafiyani, maydonlarda suv buyoqlari orgali ingichka ornamentlarni bajarishni o'z ichiga olgan.
Ushbu sana'tda bir necha yonalishlarning uslublari rivojlangan. Ulardan biri Behzod (o'rta asrning rassomi, sharq miniaturasi yonalishlarining asoschisidan biri) urf-odati bilan bog'langan.
Kiyim-kechak
Mahalliy aholining o'zga hos kiyim-kechagi qadimdan iqlimi, uy-rozg'or sharoiti, urug'-aymoqlari urf-odatlari bo'yicha aniqlangan. XIX asrdayoq kiyim-kechaklar (xalatlar, ko'ylaklar va erkaklar ko'ylaklari): keng va uzun bichilgan, elkadan tushmaydigan, qadi-qomatni yashirib turadigan barcha belgilar saqlanib kelingan.
An'anaviy erkaklarning milliy kiyimlari qiyiqcha bilan bog'langan qavilgan issiq cho'ponlardan, bosh kiyimi-do'ppidan va nozik charmdan yasatilgan etiklardan iborat. Erkaklar tekis andazali ichki va tashki ko'ylaklarni kiyganlar. Cho'ponlarning yengil yoki paxtada qavilgan issiq turlari mavjud. Urishda va yerga o'tirishda qulay bo'lishi uchun cho'ponlarning yon tomonlarida kesimlar bo'lgan. Odatda cho'pon qiyiqcha bilan bog'langan bo'lar edi.
29.05.2013
![](http://stat001.yep.com/counters/2675462.gif?ui=2675462&ci=84&dn=madanyatuz.fosite.ru&un=madanyatuz.fosite.ru&lg=ru&visitorid=-1&stid=8&stdb=0&color1=424242&color2=CECBBD&color3=A8AAC0&color4=7b7b7b&color5=CAC299&turn_on=on&img=0&"+mlp_r+"&)